Η ιδέα για την «πολλαπλότητα των κόσμων» απασχόλησε την ανθρωπότητα από τα αρχαία ακόμη χρόνια. Τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της ιδέας αυτής είναι επίσης από παλιά. Πρόκειται όμως για επιχειρήματα στατικής φύσεως που βασίζονται στη δική μας εμπειρία για τη ζωή. Το σίγουρο είναι ότι δεν υπάρχει καμία αξιόλογη μορφή ζωής στο ηλιακό μας σύστημα, αλλά και κανένας τεχνολογικά αναπτυγμένος πολιτισμός δεν επισημάνθηκε στο Γαλαξία μας, τουλάχιστον από τις μέχρι τώρα επιστημονικές έρευνες.
«Πηδώντας» από άστρο σε άστρο
Στη δεκαετία του 1970 αναπτύχθηκαν μαθηματικά μοντέλα στους σύγχρονους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, με στόχο να προσομοιώσουμε το πως θα μπορούσε το ανθρώπινο είδος να εξαπλωθεί μέσα στο Γαλαξία, υποθέτοντας ότι σε μερικούς αιώνες από τώρα είναι πολύ πιθανό να έχουμε τη δυνατότητα, διαστρικών ταξιδιών. Πόσο χρόνο θα μας έπαιρνε για να εξαπλωθούμε σε ολόκληρο το Γαλαξία «πηδώντας» από άστρο σε άστρο, κάνοντας αποικίες επί τόπου, εκμεταλλευόμενοι τις πηγές πρώτων υλών, και προχωρώντας παραπέρα;
Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς ότι τα μοντέλα που χρησιμοποιήθηκαν στηρίζονταν στις γνώσεις που έχουμε γύρω από τον εποικισμό περιοχών εδώ πάνω στη Γη. Ο μεγαλύτερος εποικισμός, που έγινε ποτέ, τουλάχιστον στα ιστορικά χρονικά, είναι ο εποικισμός των νησιών του Ειρηνικού Ωκεανού.
Ο Ειρηνικός ωκεανός είναι ο πιο μεγάλος ωκεανός του πλανήτη μας, με εκατοντάδες χιλιάδες νησάκια διάσπαρτα σε τεράστιες αποστάσεις. Τα νησιά της Χαβάης για παράδειγμα βρίσκονται σε μια απόσταση 3,5 χιλιάδων χιλιομέτρων από την πιο κοντινή στεριά και κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με το νησί του Πάσχα που είναι ιδιαίτερα απομονωμένο. Ωστόσο όταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι θαλασσοπόροι έφθασαν εκεί, βρήκαν ήδη ιθαγενείς εγκατεστημένους, ιθαγενείς που με κάποιο τρόπο είχαν φθάσει εκεί. Σιγά, σιγά οι αρχαιολόγοι και οι εθνολόγοι κατάφεραν να ανασυστήσουν τον εποικισμό των νησιών του Ειρηνικού. Ξέρουμε σήμερα ότι ξεκίνησε περίπου το 500 π.Χ., από τα παράλια της νοτιοανατολικής Ασίας. Οι πληθυσμοί, οι ντόπιοι της περιοχής εκείνης, χρησιμοποιώντας τα κανό ή τις σχεδίες τους, κατάφεραν να φθάσουν σε κοντινά νησιά και να εγκαθίστανται εκεί. Ύστερα από μερικές δεκαετίες ή μερικούς αιώνες, αν ξεσπούσε κάποια πείνα ή κάποιος πόλεμος, μερικοί από αυτούς εγκατέλειπαν την καινούργια πατρίδα τους και πήγαιναν παραπέρα. Έτσι μέσα σε πέντε με δέκα αιώνες εποικίστηκαν τα νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού. Οι άγνωστοι και ανώνυμοι αυτοί θαλασσοπόροι, ήταν οι πιο τολμηροί, οι πιο θαρραλέοι που είχε ποτέ το ανθρώπινο είδος. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ένα ταξίδι 3,5 χιλιάδων χιλιομέτρων μέσα στον Ειρηνικό Ωκεανό, πάνω σε μια σχεδία γύρω στα είκοσι μέτρα, με προμήθειες μόνο μερικών εβδομάδων.
Ο εποικισμός του Γαλαξία μας
Οι γνώσεις λοιπόν γύρω από τον εποικισμό των νησιών του Ειρηνικού Ωκεανού, χρησιμοποιήθηκαν από τους μαθηματικούς στα διάφορα μοντέλα τους στη δεκαετία του 1970, για να προσομοιώσουν στον υπολογιστή την πιθανή εξάπλωση κάποιου ανεπτυγμένου τεχνολογικά πολιτισμού μέσα στο Γαλαξία μας. Διαπίστωσαν έτσι ότι σε μερικές δεκάδες εκατομμύρια χρόνια, θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο. Μερικές δεκάδες εκατομμύρια χρόνια δεν είναι τεράστιο χρονικό διάστημα αν σκεφτούμε ότι ο Γαλαξίας μας υπάρχει εδώ και δέκα δισεκατομμύρια χρόνια. Μερικές δεκάδες εκατομμύρια χρόνια είναι μερικά χιλιοστά στη διάρκεια της ζωής του Γαλαξία. Δεν είναι λοιπόν καθόλου απίθανο να σκεφτεί κανείς ότι αν υπήρχε κάποιος τέτοιος τεχνολογικός πολιτισμός, θα μπορούσε να είχε κάνει θαυμάσια αυτό το άλμα και να εξαπλωθεί σε ολόκληρο το Γαλαξία.
Ο John von Neumann ήταν ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς του 20ου αιώνα. Ουγγρικής καταγωγής, μετανάστευσε κατά τη δεκαετία του 1930 στις ΗΠΑ, όπου έπαιξε κορυφαίο ρόλο στην κατασκευή του πρώτου υπολογιστή και της πρώτης ατομικής βόμβας. Το 1951 επινόησε ένα σημαντικό μαθηματικό μοντέλο που έδειχνε ότι είναι δυνατόν να κατασκευαστεί μια πολύπλοκη μηχανή, ικανή να παράγει ακριβές αντίγραφο του εαυτού της. Ο Frank Tipler υποστήριξε ότι ένας τεχνολογικά προηγμένος πολιτισμός θα ήταν σε θέση να κατασκευάσει τέτοιες αυτοαναπαραγόμενες μηχανές και να τις χρησιμοποιήσει σε ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα γαλαξιακού εποικισμού «πηδώντας» από άστρο σε άστρο.
Το εγχείρημα αυτό θα παρουσίαζε πολύ λιγότερες δυσκολίες από ένα αντίστοιχο επανδρωμένο πρόγραμμα, αφού οι μηχανές μπορούν να πραγματοποιούν διαστρικά ταξίδια χωρίς να χρειάζονται αναπνεύσιμη ατμόσφαιρα και τρόφιμα. Μόλις θα έφταναν στο αστρικό σύστημα προορισμού τους, θα χρησιμοποιούσαν τα υλικά των αστεροειδών για να κατασκευάσουν μερικά αντίγραφα του εαυτού τους, καθώς και ισάριθμα διαστρικά διαστημόπλοια. Από κάθε αστρικό σύστημα, μια ντουζίνα ρομπότ δεύτερης γενιάς θα ξεκινούσε για προορισμούς λίγο πιο μακρινούς, ενώ μετά την αναχώρησή τους τα «μητρικά» ρομπότ θα ασχολούνταν με τη λεπτομερή εξερεύνηση του αστρικού συστήματος και με τη μεταβίβαση των παρατηρήσεών τους στη Γη.
Η μηχανή του von Neumann αποτελεί σήμερα εντελώς θεωρητική σύλληψη. Δεν ξέρουμε πώς να την κατασκευάσουμε και, πιθανότατα, δεν θα το μάθουμε πριν περάσουν μερικοί αιώνες. Το συμπέρασμα λοιπόν του ανάλυσης του Τίπλερ είναι ότι, αφού είναι τόσο εύκολο πράγμα να εποικισθεί ο Γαλαξίας κι αφού δεν έχει γίνει κάτι τέτοιο (δεν έχουν έρθει μέχρις εδώ εξωγήινοι ή αυτόματες μηχανές), σημαίνει απλούστατα ότι άλλος τεχνολογικά αναπτυγμένος πολιτισμός δεν υπάρχει στο Γαλαξία. Πρόκειται δηλαδή για το επιχείρημα του Φοντενέλ (Γάλλος φιλόσοφος, συγγραφέας και Ακαδημαϊκός και διακρίθηκε ιδιαίτερα για την εκλαϊκευμένη προσέγγιση επιστημονικών θεμάτων κατά την εποχή του Διαφωτισμού), ντυμένο με μια πιο επιστημονική ορολογία.
Υπάρχει και Αντίλογος
Υπάρχει βέβαια και αντίλογος σε αυτή την επιχειρηματολογία του Τίπλερ. Για παράδειγμα θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι εξωγήινοι υπάρχουν αλλά δεν ενδιαφέρονται να εξαπλωθούν στο Γαλαξία. Ίσως γιατί έχουν ακολουθήσει μια διαφορετική μορφή ανάπτυξης, στραμμένη στην εσωτερική ενατένιση, όπως για παράδειγμα οι Λάμα στο Θιβέτ. Η ακόμα γιατί έχουν καταστραφεί πριν προλάβουν να φθάσουν εδώ. Μια άλλη άποψη είναι ότι έχουν ήδη φτάσει εδώ, αλλά δεν εμφανίζονται και κρύβονται από εμάς για διάφορους λόγους. Γιατί μας θεωρούν ανώριμους, πολύ λιγότερο ανεπτυγμένους από αυτούς, και δεν θέλουν να επηρεάσουν τον τρόπο της ανάπτυξης μας, ή ακόμη γιατί μας θεωρούν πρωτόγονους και μας έχουν κατά κάποιο τρόπο σαν ένα είδος ζωολογικού κήπου, όπως εμείς έχουμε ορισμένες περιοχές της Αφρικής όπου προστατεύονται τα άγρια ζώα, οι ελέφαντες, οι ρινόκεροι και γενικά τα ζώα προς εξαφάνιση, ή ακόμη γιατί μας θεωρούν επικίνδυνους.
Θα μπορούσε να φαντασθεί κανείς δεκάδες άλλους τέτοιους λόγους και δεν έχει νόημα να συνεχίσουμε σε αυτή την κατεύθυνση. Όλα αυτά τα επιχειρήματα έχουν ένα κοινό ελάττωμα: Είναι αδύνατο να εφαρμοσθούν σε όλους τους πολιτισμούς αν πράγματι υπάρχουν πολλοί. Στην περίπτωση αυτή θα ήμασταν εμείς οι «παράξενοι». Παράδειγμα: Εμείς θέλουμε να επικοινωνήσουμε με άλλους πολιτισμούς. Αν όλοι αυτοί δεν θέλουν, σημαίνει ότι εμείς είμαστε οι παράξενοι. Ωστόσο ξεκινήσαμε από την υπόθεση ότι δεν είμαστε τίποτε το περίεργο, και ότι αποτελούμε ένα τυπικό πολιτισμό στον Γαλαξίας μας, προκειμένου να αναπτύξουμε όλη την προηγούμενη επιχειρηματολογία μας. Καταλήγουμε λοιπόν σε άτοπο.
Θυελλώδεις συζητήσεις
Τέτοιου είδους θυελλώδεις συζητήσεις, έγιναν στις στήλες του έγκυρου τύπου στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ανάμεσα σε φυσικούς, αλλά και στο πλατύ κοινό. Είχαν αρκετά αρνητικό αντίτυπο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και πολλά από τα κονδύλια της ΝΑΣΑ αφιερωμένα στην αναζήτηση εξωγήινων πολιτισμών περικόπηκαν τότε. Οι παραπάνω συζητήσεις είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες, κατά την γνώμη μου, όχι όμως όσον αφορά τους εξωγήινους, κι αυτό γιατί χρησιμοποιούμε επιχειρήματα που δεν έχουν σχέση, ούτε με την φυσική, ούτε με την βιολογία, ούτε με την πλανητολογία. Χρησιμοποιούμε επιχειρήματα κοινωνιολογίας. Ουσιαστικά μιλάμε με τους ίδιους μας τους εαυτούς, προσπαθώντας να φαντασθούμε τι είδους κίνητρα θα είχαν «αυτοί». Με άλλα λόγια η έρευνα αυτή, ο στοχασμός πάνω στην ύπαρξη ή στη μη ύπαρξη εξωγήινης ζωής, είναι ουσιαστικά ένας καθρέπτης του τείνουμε μπροστά στον εαυτό μας, προσπαθώντας να ανακαλύψουμε κάποια από τα συλλογικά κίνητρα που πιθανό να έχει ο πολιτισμός μας.
Παράδειγμα: Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς τι θα κάναμε εμείς αν ύστερα από μερικούς αιώνες έχοντας την αντίστοιχη τεχνολογία, βρίσκαμε έναν εξωγήινο πολιτισμό κάπως λιγότερο ανεπτυγμένο από μας. Θα μέναμε στο περιθώριο; Θα τον αφήναμε να αναπτυχθεί από μόνος του αυτόνομα ή θα τον εξαφανίζαμε, θα τον καταστρέφαμε, προσπαθώντας να τον εκμεταλλευτούμε; Η ανθρώπινη ιστορία έχει δεκάδες τέτοια παραδείγματα, όπως ξέρετε. Οι Ισπανοί εξαφάνισαν τους Ινδιάνους της Κεντρικής Αμερικής, τους Αζτέκους, τους Μάγια και τους Ίνκας, οι Δυτικοευρωπαίοι εξαφάνισαν τους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής κ.λπ..
Ουσιαστικά λοιπόν μέσα από αυτού του είδους την αναζήτηση, τους συλλογισμούς γύρω από την ύπαρξη ή μη εξωγήινης ζωής και εξωγήινων πολιτισμών, φτάνουμε να συζητάμε για τους ίδιους μας τους εαυτούς και για το δικό μας πολιτισμό.
Πηγές:
Νίκος Πράντζος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Βικιπαίδεια
Physicsgg