Σύμβολα στον ουρανό. Καρλ Γιούνγκ και Ιπτάμενοι Δίσκοι

Πολλοί πιστεύουν ότι η προέλευση των ΑΤΙΑ βρίσκεται  πέρα από την Γη. Όμως ο ψυχολόγος Κ. Γιούνγκ πρότεινε πως η πραγματική τους σημασία βρίσκεται στα βάθη του ανθρώπινου υποσυνείδητου!

Τα ΑΤΙΑ γοήτευαν τον Καρλ Γιούνγκ, την ιδιότυπη αυτή ιδιοφυΐα στον τομέα της ψυχολογίας που είχε εκφράσει την ιδέα του «συλλογικού υποσυνείδητου». Μιας και γι’ αυτόν ήταν τέλεια παραδείγματα των βασικών ψυχολογικών του δογμάτων, ήταν φυσικό να τους αφιερώσει το 1959 ένα σύντομο βιβλίο με τίτλο «Ιπτάμενοι Δίσκοι». Ο Γιούνγκ, πρωτοπόρος  ψυχαναλυτής, βάσισε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του πάνω στην έννοια των αρχέτυπων – δηλαδή ορισμένων σημαντικών συμβόλων, μοτίβων ή σχημάτων που φαίνεται να έχουν για τον καθένα το ίδιο νόημα. Αυτά τα σύμβολα έχουν την τάση να εμφανίζονται αυθόρμητα από τα βάθη του υποσυνείδητου, κάνοντας αισθητή την παρουσία τους σε κάθε ανθρώπινο δημιούργημα και προκαλώντας ζωηρή ανταπόκριση από το συναίσθημα και την φαντασία. Για να κατανοήσει τη φύση και τις επιπτώσεις τους, ο Γιούνγκ παρέταξε  όμοια αντικείμενα από τις περιοχές της ανθρώπινης δραστηριότητας όπου επικρατεί το «μη λογικό» - θρησκεία και μυθολογία, αρχαίες και πρωτόγονες ιεροτελεστίες, απόκρυφα συστήματα, όπως αλχημεία και αστρολογία, κ.α.. Συγχρόνως, για να αποδείξει πως αυτά τα αρχέτυπα ήταν ακόμα ζωντανά στην ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου, παρουσίασε το πως εμφανίζονταν και ξαναεμφανίζονταν στα όνειρα των ασθενών του, στην τέχνη και στους παραδοσιακούς και λαϊκούς μύθους του 20^ου αιώνα. Π.χ. το οχτάχρονο κοριτσάκι  ενός φίλου του ψυχιάτρου είχε δει μια σειρά ζωντανών ονείρων, που όπως πίστευε ο Γιούνγκ, αφορούσαν πολύ παλιά σύμβολα. Σ’ ένα από αυτά είδε ένα κερασφόρο, όμοιο με φίδι, τέρας, που όπως διαπίστωσε αργότερα ο Γιούνγκ ήταν το ίδιο κερασφόρο ερπετό της αλχημιστικής φιλολογίας του 16^ου αιώνα. Έπειτα, στο ίδιο όνειρο, ο Θεός «παρουσιάστηκε από τις τέσσερις γωνίες», δηλ. μάλλον από τον κόσμο μας, μόλο που το κοριτσάκι δεν διευκρίνισε αυτό το σημείο. Ο Γιούνγκ συνδέει τα όνειρα αυτά με τις ιδέες που υπήρχαν για μια τετραπλή θεότητα, πριν από την αντίληψη της Τριάδας, αλλά που ξεχάστηκαν σχεδόν κατά τον 17^ο αιώνα. Κατά την γνώμη του, το μικρό κορίτσι περιέγραψε «βιβλιοθήκες» συμβολισμού, δηλαδή τα αρχέτυπα, που γίνονται προσιτά στο ανθρώπινο γένος δια μέσου της ιστορίας στο συλλογικό υποσυνείδητο. 

Ο Γιουνγκ πίστευε πως μια από αυτές τις εικόνες των αρχετύπων ήταν ο δίσκος, και τα ΑΤΙΑ μια σύγχρονη παραλλαγή της. Στην αρχή παραμέρισε το ερώτημα κατά πόσον αυτό που  φαινόταν στον ουρανό  ήταν και πραγματικά εκεί. Βέβαια, οι άνθρωποι πίστευαν πως έβλεπαν ΑΤΙΑ, όπως πίστευαν και σ’ άλλα «μη παθολογικά» οράματα, π.χ. στους αγγέλους του Μον. Πολλοί στρατιώτες ανέφεραν πως είδαν αυτούς τους αγγέλους στη διάρκεια μαχών που συνόδευαν τη βρετανική υποχώρηση από το Μον το 1914. Αυτή είναι μια διακτική αντιπαραβολή γιατί αν αυτοί οι άγγελοι – πολεμιστές ήταν φανταστικοί, τότε πήραν σάρκα και οστά στο νου των στρατιωτών εξαιτίας της έντονης συναισθηματικής τους κατάστασης από τη φρίκη το πολέμου. Οι άνθρωποι που βρίσκονταν κάτω από την επιρροή τέτοιων συναισθημάτων, λέει ο Γιούνγκ, έχουν την τάση να βλέπουν συλλογικά οράματα. Και αυτά τα οράματα θα είναι προβολές – μια λέξη κλειδί – που έχουν πάρει τη μορφή κάποιας απάντησης σε συναισθηματικές τους ανάγκες.

 

Προβολές και οιωνοί

Έτσι λοιπόν ο Γιούνγκ πρότεινε ότι τα ΑΤΙΑ είναι προβολές μύθων. Μάλιστα, θα μπορούσαν να είναι ο αγγελιοφόρος κάποιας πρόσφατης και σημαντικής αναστάτωσης μέσα στη συλλογική ψυχή του ανθρώπινου γένους. Ορισμένοι βλέπουν μια τέτοια αναταραχή να προδιαγράφεται στο σύγχρονο πάθος του δυτικού κόσμου για τον απόκρυφο, ενώ άλλοι την έβλεπαν σαν την παγκόσμια διάδοση του κομμουνισμού˙ ωστόσο μπορεί να είναι κάτι που δεν το φανταζόμαστε ακόμη. Σ’ ολόκληρη την ιστορία, τέτοιες μεταβολές συνοδεύονταν από μια επανάσταση στη θρησκεία, στην τέχνη και στη φιλολογία, με τα πιο ισχυρά και σημαντικά αρχέτυπα. Σύμφωνα με τον Γιούνγκ, οι ιπτάμενοι δίσκοι είναι η σύγχρονη μεταφορά του πιο ισχυρού ίσως αρχέτυπου, που ονομάζεται «μαντάλα». Είναι σανσκριτική λέξη, και η ινδουιστική τέχνη και θρησκεία είναι γεμάτη με τέτοια σύμβολα. Μαντάλες όμως συναντάμε σχεδόν παντού – από την σημερινή ζωγραφική των παιδιών μέχρι τους αρχαίους λίθινους κύκλους από όρθιες πέτρες, από τη βέρα του επιβλητικού μυστήριου του γάμου της χριστιανικής εκκλησίας, ως τους κύκλους της κόλασης του Δάντη. Η μαντάλα είναι βασικά ένας απλός κύκλος, αν και έχει πλήθος παραλλαγές, που μπορεί να του έχει προστεθεί ένας κεντρικός πυρήνας, ή άλλοι ομόκεντροι κύκλοι, ή να έχει διαιρεθεί στα τέσσερα. Και έχει τη σημασία – για να το απλουστεύσουμε – μιας αναζητούμενης ολοκλήρωσης, ολότητας και ακεραιότητας.

Σωτήρες από το διάστημα

Επιπλέον, το «ουράνιο» μέρος της προβολής των ΑΤΙΑ είναι κεντρικό σημείο της ανάλυσης του Γιούνγκ. Του έκανε ιδιαίτερη εντύπωση η «αφύσικη» συμπεριφορά και ο τρόπος πτήσης των ΑΤΙΑ σ’ όλες τις αναφορές για θεάσεις που μελέτησε. Δεν είχε καμιά αμφιβολία αναφορικά με τη σημασία του υπονοούμενου, ότι δηλαδή οι μαντάλες που ταξιδεύουν στο διάστημα δεν έχουν ανθρώπινη προέλευση, για όσους είναι εξασκημένοι να τις βλέπουν. Και ενώ καμιά φορά ο παρατηρητής (ή ονειρευόμενος) μπορεί να νιώθει τρομοκρατημένος, πιο συχνά ή επίσκεψη των ΑΤΙΑ θεωρείται μια επίδειξη της ύπαρξης εξελιγμένων εξωγήινων, ισχυρών και φιλικών όντων από τον ουρανό, που παρατηρούν και ανησυχούν για τις αυτοκαταστροφικές σπασμωδικές κινήσεις του ανθρώπου κάτω στον πλανήτη γη. Ο Γιούνγκ επίσης επισημαίνει εκείνες τις περιπτώσεις στις οποίες άνθρωποι ισχυρίζονται πως είχαν στενές επαφές, δηλαδή πως τους σήκωσαν και τους μετέφεραν για λίγο μαζί τους τα αγαθά και θεόμορφα όντα. Δεν δίνει και πολύ πίστη σ’ αυτούς τους μύθους, αντίθετα όμως καταλήγει στο συμπέρασμα πως εδώ ο πόθος για ακεραιότητα έχει πάρει την πιο ακριβή και προσωποποιημένη μορφή της νοσταλγίας και του ονείρου για ένα σωτήρα – για κάποιο όν που είναι πάνω από τον άνθρωπο, που θα κατέβει για να μας βοηθήσει να βρούμε την ανακούφιση. 

Στο σημείο αυτό της ανάλυσης του, ο Γιούνγκ εξηγεί ότι «αντικείμενα στον ουρανό» υπήρχαν σ’ ολόκληρη την ιστορία, πολύ πριν πάρουν την αμφίεση των μυστηριωδών διαστημοπλοίων του 20ου αιώνα μέσα από τα φτηνά αναγνώσματα της διαστημικής φαντασίας. Αφύσικα κινούμενες ιπτάμενες σφαίρες και δίσκοι υπάρχουν κυρίως σε χρονικά παράξενων οραμάτων και ανεξήγητων φαινομένων που φάνηκαν στη διάρκεια ταραγμένων καιρών του παρελθόντος. Ξανά και ξανά ο Γιούνγκ τόνιζε πως δεν έχει καμία σημασία αν τα αντικείμενα αυτά βρίσκονταν πραγματικά εκεί, στον ουρανό, ούτε αν υπάρχουν σήμερα. Αν τα ΑΤΙΑ υπήρξαν ποτέ, ούτε υπάρχουν στην αντικειμενική πραγματικότητα, τότε μπορούμε να τα ορίσουμε σαν προβολές όλων των σύνθετων και έντονων συναισθημάτων που περιγράψαμε πιο πάνω. Και αν πραγματικά υπάρχουν, και πάλι μπορούν να θεωρηθούν προβολές – όπως ακριβώς προβάλουμε μια τεράστια ποσότητα απ’το συμβολισμό, με όλη την ισχύ των αρχέτυπων, σε πολλά πραγματικά αντικείμενα ή άτομα γύρω γύρω μας (όπως είναι τα κοσμήματα, τα όπλα, οι κινηματογραφικοί αστέρες κτλ). 

Σε τελευταία ανάλυση ο Γιούνγκ δεν αψηφά τελείως την πιθανότητα να υπάρχει κάποια αντικειμενική, φυσική βάση για τον «συμβολικό ψίθυρο» των ΑΤΙΑ. Είναι λογικό να αγνοήσουμε ένα όνειρο ή μια ψευδαίσθηση για μερικούς από τους πιο παρατραβηγμένους μύθους αναφορικά με ταξίδια στο διάστημα, και με όντα ντυμένα με μακριά ενδύματα που υπόσχονται να σώσουν τον κόσμο. Όμως οι οθόνες και οι κάμερες των ραντάρ δεν ονειρεύονται ούτε έχουν ψευδαισθήσεις – και ο Γιούνγκ είχε πλήρη επίγνωση για την ομόφωνα αποδεδειγμένη γνησιότητα περιπτώσεων όπου τα καταγραμμένα στίγματα στο ραντάρ και φωτογραφίες της εποχής φαίνεται να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη των ΑΤΙΑ. Σύμφωνα με τα ίδια του τα λόγια: «Ή οι ψυχικές προβολές έστειλαν έναν αντίλαλο στο ραντάρ, ή αλλιώς η εμφάνιση πραγματικών αντικειμένων προσφέρει την δυνατότητα για μια μυθολογική προβολή». 

Στο τέλος της ζωής του, αντιλήφθηκε και ανέλυσε την συμβολική αξία των ΑΤΙΑ. Επίσης όμως αντιλήφθηκε ότι στις συνεχώς συσσωρευόμενες αναφορές και μελέτες των ΑΤΙΑ υπήρχε ένας πυρήνας «σκληρών» στοιχείων, από τα οποία έβγαινε νόημα μόνο αν ήταν αληθινά τα αντικείμενα στον ουρανό, ακόμη κι αν παρερμηνεύονταν από εκείνους που τα έβλεπαν. Στα χρόνια που ακολούθησαν τη δημοσίευση του βιβλίου του για τους ιπτάμενους δίσκους, ο Γιούνγκ είχε τακτική επαφή με μια ανιψιά του που έμενε στην Ελβετία και που ήταν ειδική στις θεάσεις ΑΤΙΑ. Και σύμφωνα με το περιοδικό «Flying Saucers» άρχισε να βαδίζει όλο και πιο σταθερά πέρα από τη θέση ότι τα ΑΤΙΑ μπορεί να είναι «απλές» συμβολικές προβολές ισχυρών αρχέτυπων. Όποιες κι αν είναι οι υποσυνείδητες επιθυμίες μας που τα συνθέτουν, όποια κι αν είναι τα αποτελέσματα που μπορεί να έχουν στα βάθη της ψυχής μας, ο Γιούνγκ όπως φαίνεται πειθόταν όλο και πιο πολύ για το ότι υπήρχε κάτι το πολύ χειροπιαστό πίσω από αυτά τα φαινόμενα.