Από τη μελέτη του Άρη και τα «κανάλια» του, μέχρι την
πρόβλεψη για την ύπαρξη του Πλούτωνα στο κτίριο του παρατηρητηρίου που φέρει το
όνομά του, ο Πέρσιβαλ Λόουελλ έτρεξε με ενθουσιασμό ένα μεγάλο κεφάλαιο στη
μελέτη της αστρονομίας. Ας μάθουμε περισσότερα για τον καλλιεργημένο
επιχειρηματία του οποίου η ξαφνική έλξη για τον κόκκινο πλανήτη τον οδήγησε σε
μια ερωτική σχέση με τους κόσμους πέρα του δικού μας.
Τα «κανάλια» του Άρη
Ο Πέρσιβαλ Λόουελλ γεννήθηκε στις 13 Μαρτίου 1855 σε μια
εξέχουσα, πλούσια οικογένεια της Βοστώνης. Υιός του Αύγουστου και της Κατερίνας
Λόουελλ, ο νεαρός Πέρσιβαλ παρακολούθησε το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και
αποφοίτησε το 1876 με ένα Bachelor of Arts στα μαθηματικά. Στην αποφοίτησή του,
έδωσε μια ομιλία για τη δημιουργία του ηλιακού συστήματος που έδειξε το αρχικό
του ενδιαφέρον για την αστρονομία. Τον χειμώνα 1893-94, ο Λόουελ διάβασε το
βιβλίο «Ο πλανήτης Άρης» του Καμίλ Φλαμαριόν και αποφάσισε, χρησιμοποιώντας τον
πλούτο του και την επιρροή του, να μελετήσει Αστρονομία και τον συγκεκριμένο
πλανήτη ως πλήρη απασχόληση στην υπόλοιπη ζωή του. Την ίδια περίοδο έμαθε για
την ανακάλυψη των περίφημων καναλιών του Άρη από τον Ιταλό αστρονόμο Τζιοβάννι
Σκιαπαρέλλι. Ο Σκιαπαρέλλι (1835-1910), διευθυντής του Παρατηρητηρίου Brera στο
Μιλάνο, άρχισε να χαρτογραφεί και να ονομάζει περιοχές στον Άρη. Ονόμασε τις
«θάλασσες» και τις «ηπείρους» (σκοτεινές και φωτεινές περιοχές) με ονόματα από
ιστορικές και μυθολογικές πηγές. Είδε επίσης κανάλια στον Άρη και τα αποκάλεσε “Canali”. Οκτώ χρόνια νωρίτερα
ένας άλλος Ιταλός, ο ιερέας Πιέτρο Άντζελο Σέκι, είχε δημοσιεύσει τα πρώτα
γνωστά έγχρωμα σκίτσα του Άρη, όπου περιέγραψε κάποια χαρακτηριστικά του
πλανήτη επίσης με το όνομα “Canali”.
Canali στα Ιταλικά
σημαίνει δίαυλος ή διώρυγα, δηλαδή φυσικό ή τεχνητό κανάλι. Ωστόσο στα Αγγλικά
η λέξη μεταφράστηκε αργότερα ως channel
(διώρυγα, τεχνητό κανάλι), γεγονός που προκάλεσε μια διαφορετική προσέγγιση. Λόγω
επίσης της πρόσφατης για την εποχή ολοκλήρωσης του καναλιού του Σουέζ το 1869
(το μηχανικό θαύμα της εποχής), η εσφαλμένη ερμηνεία σήμαινε ότι μεγάλες
τεχνητές δομές είχαν ανακαλυφθεί στον Άρη. Στην αντίθεση του 1879, ο Ιταλός
αστρονόμος ανακοίνωσε ότι 17 απ’ αυτά τα κανάλια ήταν διπλά, δηλαδή κάθε κανάλι
είχε δυο αυλάκια που προχωρούσαν παράλληλα. Μέχρι το 1889 είχε σημειώσει στο
χάρτη του Άρη 82 κανάλια. Τα κανάλια είχαν μήκος από 500 μέχρι χιλιάδες
χιλιόμετρα και φάρδος από 30 έως 300 χλμ.
Τα Αρειανά κανάλια όπως απεικονίζονται από τον Πέρσιβαλ
Λόουελλ
Το 1894 ο κόκκινος πλανήτης θα έφτανε
πιο κοντά στη Γη, και ο Λόουελλ αποφάσισε να χτίσει ένα παρατηρητήριο. Σε
αναζήτηση του ιδανικού τόπου για να μελετήσει τον Άρη, επέλεξε το Φλάγκσταφ της
Αριζόνα, όπου το υψηλό υψόμετρο (2150 μέτρα), η λεπτή ατμόσφαιρα και η
απομακρυσμένη θέση του θα του έδιναν καλή θέα στον πλανήτη. Εκεί, έχτισε το αστεροσκοπείο
Lowell Observatory, όπου σχεδίασε την επιφάνεια του Άρη όταν αυτός έφτασε
κοντά, και αυτό που βρήκε - ή σκέφτηκε
ότι βρήκε - τον ηλεκτροφόρησε.
Λίγο μετά τις παρατηρήσεις του ο Λόουελλ ανακοίνωσε την ανακάλυψη καναλιών και
οάσεων στον Άρη. Ισχυρίστηκε ότι οι μεγάλες ευθείες γραμμές που σκιαγράφησε και
περιέγραψαν οι προηγούμενοι δεν ήταν φυσικά χαρακτηριστικά, αλλά κανάλια νερού
που δημιουργήθηκαν από έναν προηγμένο πολιτισμό που πλέον είχε χαθεί. Οι διακυμάνσεις στη φωτεινότητα οφείλονται
στην αυξημένη βλάστηση καθώς η ροή του νερού αυξήθηκε καθ 'όλη τη διάρκεια του
έτους. Η ιδέα των ευφυών όντων στον Άρη γρήγορα έφτασε στη δημόσια φαντασία,
που τροφοδοτήθηκε από τον άφθονο ενθουσιασμό του Λόουελλ.
Εξέφρασε τις απόψεις
του σε τρία βιβλία, τα Mars (Άρης, 1895), Mars and Its Canals (Ο Άρης και τα
κανάλια του, 1906) και Mars As the Abode of Life (Ο Άρης ως λίκνο της ζωής,
1908), αλλά και σε πλήθος άρθρων. Αυτά τα έργα συνετέλεσαν να δημιουργηθεί η
παγκόσμια πίστη ότι ο Άρης είχε κάποτε θρέψει μορφές ευφυούς ζωής ικανές για
τεχνικά έργα. Τα έργα του Λόουελλ περιλαμβάνουν μια λεπτομερή περιγραφή όσων
χαρακτήρισε ως «μη-φυσικά χαρακτηριστικά» της επιφάνειας του Άρη: των σχεδόν
ευθύγραμμων «καναλιών», απλών και διπλών, των «οάσεων» (οι σκοτεινές κηλίδες
εκεί όπου τέμνονταν δύο κανάλια) και η μεταβλητή ορατότητα αμφότερων, που
εξαρτιόταν και από τις αρειανές εποχές. Υπεστήριζε την υπόθεση πως τα κανάλια
είχαν διανοιχθεί για να χρησιμοποιηθούν με φειδώ τα περιορισμένα αποθέματα
νερού του πλανήτη. Αλλά τα κανάλια που ο Λόουελλ επέμεινε εμφατικά ότι είδε δεν
μπορούσαν να παρατηρηθούν από άλλους επιστήμονες, αν και ο ερασιτέχνης
αστρονόμος επέμεινε ότι τέτοιες παρατηρήσεις εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις
συνθήκες θέασης. Ο Λόουελλ βρήκε στοιχεία για υδρατμούς, αλλά το αποτέλεσμα
αυτό δεν μπόρεσε να επαληθευτεί από τους αστρονόμους. Οι αστρονόμοι δεν θα
βρουν κανένα σημάδι έξυπνης ζωής - ούτε τη ζωή σε καμία άλλη μορφή. Η ατμόσφαιρα
ήταν πολύ λεπτή, και η βαρύτητα πολύ χαμηλή.
Ο αστρονόμος Πέρσιβαλ Λόουελλ καθώς παρατηρεί μέσα από το
τηλεσκόπιο Clark
Οι απόψεις αυτές του Λόουελλ ήταν
λανθασμένες. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος τείνει να «βλέπει» ως ευθείες γραμμές
τυχαίες ομάδες κηλίδων στα όρια της διακριτικής ικανότητας των ματιών.
Περισσότερο παρατηρητικός αποδείχθηκε ο σχεδόν σύγχρονός του παρατηρησιακός
αστρονόμος Ευγένιος Αντωνιάδης, που δεν διέκρινε καμιά διώρυγα πάνω στον
πλανήτη Άρη. Τις επόμενες δεκαετίες οι γνώμες των επιστημόνων σχετικά με τα
κανάλια του Άρη θα κυμαίνονταν από πλήρη αποδοχή της θεωρίας του Λόουελλ μέχρι
πλήρη απόρριψη της. Την δεκαετία του 1960 ξεκίνησε το διαστημικό πρόγραμμα
Mariner, ένα πρόγραμμα της NASA που προώθησε μια σειρά διαστημικών συσκευών, με
σκοπό την εξερεύνηση των γειτονικών πλανητών του ηλιακού συστήματος Άρη, Αφροδίτη
και Ερμή. Το 1965, ο Mariner 4 έλαβε κοντινές φωτογραφίες του Άρη, και το 1972,
ο Mariner 9 τον χαρτογράφησε. Κανάλια όμως δεν βρέθηκαν. Ο Λόουελλ
χαρτογραφούσε χαρακτηριστικά και για την Αφροδίτη, αν και αργότερα οι
παρατηρήσεις αποκάλυψαν ότι κανένας δεν μπορούσε να δει μέσα από την πυκνή
ατμόσφαιρα της. Πιθανότατα, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Λόουελλ που
εντοπίστηκαν και στα δύο σώματα ήταν αποτέλεσμα μιας οπτικής ψευδαίσθησης που
προκάλεσε το τηλεσκόπιο του. Παρ 'όλα αυτά, το κοινό ενστερνίστηκε την ιδέα των
προηγμένων πολιτισμών στον κόκκινο πλανήτη. Ενώ ο Λόουελλ ίσως δεν συνέβαλε σε
επιστημονικά ευρήματα σχετικά με τον Άρη, διαδραμάτισε σίγουρα σημαντικό ρόλο
στην αύξηση της φαντασίας του κοινού. Μια ερωτική υπόθεση που συνεχίζεται μέχρι
και σήμερα.
Σε αναζήτηση ενός
νέου πλανήτη
Η μεγαλύτερη θετική συνεισφορά του Λόουελλ στις πλανητικές
μελέτες ήταν η αναζήτηση ενός ακόμα πλανήτη στο Ηλιακό Σύστημα πέρα από την
τροχιά του Ποσειδώνα, μετά από παρατήρηση κάποιων παρέλξεων, στην οποία
αφιέρωσε τα 8 τελευταία χρόνια της ζωής του. Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο
ερασιτέχνης αστρονόμος υπολόγισε ότι οι παραλλαγές στις τροχιές του Ποσειδώνα
και του Ουρανού προκλήθηκαν από τον ένατο πλανήτη, τον οποίο ονόμασε Πλανήτη Χ. Ο Ποσειδώνας βρέθηκε λόγω των περίεργων κινήσεων στην τροχιά του Ουρανού
περίπου 60 χρόνια νωρίτερα, και ο Λόουελλ ήταν πεπεισμένος ότι θα μπορούσε να
βρει έναν άλλο πλανήτη με τον ίδιο τρόπο. Το 1905, έβαλε το παρατηρητήριο να
δουλέψει για την αναζήτηση του πλανήτη που λείπει. Οι κάμερες πήραν φωτογραφίες
του ίδιου δείγματος ουρανού σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Οι παρατηρητές
έπεσαν πάνω στις εικόνες, ψάχνοντας για κίνηση που θα έδειχνε έναν πλανήτη. Ο
Λόουελλ όμως είχε υποστεί προβλήματα υγείας κατά τη διάρκεια της ζωής του,
συμπεριλαμβανομένων των νευρικών βλαβών, και στις 12 Νοεμβρίου 1916, στην
ηλικία των 61 ετών, θα πεθάνει από εγκεφαλική αιμορραγία. Η αναζήτηση όμως
συνεχίστηκε για μερικά χρόνια μετά τον θάνατό του, και πραγματικά ο πλανήτης
Πλούτων ανακαλύφθηκε στο αστεροσκοπείο του από τον Κλάιντ Τόμπω το 1930. Το
αστρονομικό σύμβολο του Πλούτωνα είναι ένα μονόγραμμα των γραμμάτων P-L, ♇,
έξυπνα επιλεγμένο
ώστε να συμπίπτει με τα αρχικά του Λόουελ (Percival Lowell). Η ανακάλυψη, τα τελευταία χρόνια,
σωμάτων με μέγεθος ίσο ή και μεγαλύτερο του Πλούτωνα στη Ζώνη του Kuiper
γέννησε αμφιβολίες για το κατά πόσον ο Πλούτωνας θα έπρεπε πλέον να θεωρείται
πλανήτης. Το 2006, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση αποφάσισε να μη θεωρείται
πλανήτης ο Πλούτωνας, αλλά μάλλον πλανήτης νάνος. Σήμερα γνωρίζουμε ότι στην
πραγματικότητα η μάζα του Πλούτωνα είναι πολύ μικρή για να προκαλέσει
παρατηρήσιμες διαταραχές στις θέσεις των άλλων πλανητών και να επηρεάσει την
τροχιά του Ουρανού και του Ποσειδώνα με τις βαρυτικές του επιδράσεις, κάνοντας
τις μετρήσεις του Λόουελλ εντελώς συμπτωματικές.
Ο Πέρσιβαλ Λόουελ πέθανε στο Φλάγκσταφ και τάφηκε σε
αυτό που ονόμασε «Λόφο του Άρη» (Mars Hill), κοντά στο αστεροσκοπείο του.
Πηγές: www.space.com, Percival Lowell Biography
Το Άγγιγμα του Μίδα, Θανάσης Βέμπος, Εκδόσεις ΑΛΛΩΣΤΕ 2013
www.geni.com, Genealogy
Wikipedia
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή
περιληπτική, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Κείμενα, γραφικά,
λογότυπα, φωτογραφίες, αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία και ως συλλογικό έργο
προστατεύεται κατά τις σχετικές διατάξεις του ελληνικού δικαίου, του ευρωπαϊκού
δικαίου και των διεθνών συμβάσεων περί Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Η μη τήρηση των
ανωτέρω επισύρει τις κυρώσεις του Ν. 2121/1993, άρθρο 66.
