Στις 23 Αυγούστου 2013, ένα άγνωστο φωτεινό αντικείμενο
έκανε την εμφάνιση του στον βραδινό ουρανό της Λάρισας. Το αντικείμενο κινήθηκε
αρκετά γρήγορα με κατεύθυνση από ΒΔ προς ΝΑ και εξαφανίστηκε. Η ταχύτητα του
ήταν σταθερή, η πορεία του ομαλή και ο φωτισμός του έντονος...
Μία ακόμα περιγραφή ενός νυχτερινού άγνωστου αντικείμενου
που συναντάμε σε δεκάδες αναφορές από παρατηρητικούς περαστικούς ή από άτομα
που απολαμβάνουν τον νυχτερινό ουρανό από το μπαλκόνι του σπιτιού τους.
Πρόκειται όμως πραγματικά για ένα άγνωστο ιπτάμενο
αντικείμενο ή μήπως για ένα φαινόμενο που αδυνατούμε να αναγνωρίσουμε επειδή
δεν διαθέτουμε τις απαραίτητες γνώσεις; Το γεγονός πως τα περισσότερα ΑΤΙΑ
γίνονται αντιληπτά τη νύκτα προκύπτει από τις δυσκολίες αναγνώρισης στο
σκοτάδι. Αν δούμε το ίδιο αντικείμενο στο φως της ημέρας το αναγνωρίζουμε
αμέσως και δεν είναι προφανώς άγνωστο. Μια από της μεγαλύτερες οπτικές απάτες
του νυχτερινού ουρανού είναι και οι τεχνητοί δορυφόροι που γυρίζουν γύρω από
την γη. Πάμε λοιπόν να τους γνωρίσουμε λίγο καλύτερα..
Σήμερα υπάρχουν πάνω από 6000 δορυφόροι οι οποίοι είναι σε
τροχιά και από αυτούς χρησιμοποιούμε τους 3000 λόγω της πιο καινούργιας τους
τεχνολογίας. Δορυφόροι έχουν τεθεί σε τροχιά γύρω από τους περισσότερους
πλανήτες του ηλιακού συστήματος και τη Σελήνη. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες
τεχνητών δορυφόρων και παρακάτω θα αναλύσουμε κάποιες από αυτές.
Τηλεπικοινωνιακοί
δορυφόροι: τηλεπικοινωνιακός δορυφόρος ονομάζεται ο δορυφόρος μέσω του
οποίου παρέχονται υπηρεσίες μεγάλων αποστάσεων, όπως τηλεοπτικής και
ραδιοφωνικής μετάδοσης, τηλεφωνικών επικοινωνιών και συνδέσεων ηλεκτρονικών
υπολογιστών διευκολύνοντας έτσι την επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων της γης.
Δορυφόροι αεροπλοΐας
– ναυσιπλοΐας και εύρεσης θέσεις: οι δορυφόροι πλοήγησης αποτελούν την βάση
ενός συστήματος προσανατολισμού και καθορισμού πορείας, κυρίως για αεροπλάνα
και πλοία. Μας βοηθούν να εντοπίζουμε την γεωγραφική μας θέση ή την θέση ενός κινούμενου
οχήματος με ακρίβεια.
Μετεωρολογικοί
δορυφόροι: τοποθετούνται είτε σε γεωστατική τροχιά (36000 χλμ πάνω από τον
Ισημερινό), είτε σε πολική τροχιά, σε ύψος 700-1200 χλμ.
Δορυφόροι
περιβάλλοντος: μελετούν το χερσαίο και θαλάσσιο περιβάλλον και καταγράφουν
τα φαινόμενα και τις μεταβολές που συμβαίνουν σε αυτό, καθώς και στην
ατμόσφαιρα του πλανήτη.
Στρατιωτικοί
δορυφόροι: εξυπηρετούν στρατιωτικούς σκοπούς. Οι λειτουργίες τους και οι
τροχιές που ακολουθούν είναι διαβαθμισμένες.
Δορυφόροι γεωλογικών
μελετών: χρησιμοποιούνται τόσο για τον εντοπισμό ορυκτών κοιτασμάτων και
την παρατήρηση γεωλογικών σχηματισμών όσο και για τη συλλογή σεισμολογικών
δεδομένων.
Δορυφόροι γεωφυσικών
μελετών και ανίχνευσης πλουτοπαραγωγικών πηγών: είναι εφοδιασμένοι με
ειδικά συστήματα που τους επιτρέπουν να κάνουν γεωφυσικές παρατηρήσεις και να
ανιχνεύουν την ύπαρξη πλουτοπαραγωγικών πηγών στο στερεό φλοιό της γης.
Δορυφόροι στην
υπηρεσία αρχαιοτήτων: με ειδικές κάμερες μπορούν να βλέπουν σε διάφορα μήκη
κύματος και είναι σε θέση να ανιχνεύσουν αρχαιολογικούς τόπους οι οποίοι είναι
μέσα στο έδαφος.
Επιστημονικοί και
ερευνητικοί δορυφόροι: οι επιστημονικοί και ερευνητικοί δορυφόροι ερευνούν
τον περιγήινο διαστημικό χώρο.
Κατασκοπευτικοί
δορυφόροι: έχει την δυνατότητα να παρατηρήσει από κοντά με τρομερή
καθαρότητα και ευκρίνεια τον στόχο τον οποίο έχει επιλέξει και να μάθει τις
πληροφορίες που χρειάζεται.
Όλοι αυτοί οι δορυφόροι όπως αναφέραμε και παραπάνω
αποτελούν μια μεγάλη παγίδα για το ανθρώπινο μάτι που δεν είναι εξοικειωμένο με
γνωστά ιπτάμενα αντικείμενα του νυχτερινού ουρανού. Οι δορυφόροι αυτοί
κινούνται γρήγορα στον νυχτερινό ουρανό μοιάζουν πολύ με αστέρια ενώ
παρουσιάζουν και έντονο φωτισμό που εξαρτάτε από πολλούς παράγοντες όπως το
μέγεθος τους, το υλικό κατασκευής τους, το ύψος της τροχιάς τους και το πόσο
κοντά από εμάς θα περάσουν. Οι δορυφόροι
αυτοί δεν έχουν φυσικά δικό τους φως αλλά ανακλούν το φως του ηλίου και έτσι
μπορεί υπό ορισμένες συνθήκες να γίνουν ορατοί.
Πότε είναι ορατοί οι
τεχνητοί δορυφόροι
Κάθε μέρα είναι ορατοί με γυμνό μάτι αρκετές δεκάδες
διαφορετικοί δορυφόροι. Κάνουν την εμφάνισή τους για λίγες ώρες μετά την δύση ή
λίγες ώρες πριν την ανατολή του ηλίου. Εξαίρεση αποτελεί το καλοκαίρι όπου
πολλές φορές τεχνητοί δορυφόροι είναι ορατοί ακόμα και κατά την διάρκεια όλης
της νύχτας. Αυτό συμβαίνει διότι για να είναι ορατοί οι δορυφόροι πρέπει και να
φωτίζονται επαρκώς από τον ήλιο αλλά και να είναι ο παρατηρητής στο σκοτάδι.
Αυτό συμβαίνει όταν ο ήλιος δεν είναι ούτε πάνω από τον ορίζοντα αλλά ούτε και
πολύ χαμηλά από αυτόν. Προφανώς, η πιο
βολική ώρα για παρατήρηση είναι κοντά στην δύση. Από τους ορατούς δορυφόρους σε
μια μέρα, οι πιο πολλοί είναι λαμπρότητας από 3 ως 4 δηλαδή μέτριας λαμπρότητας
(αλλά και πάλι εύκολα ορατοί με γυμνό μάτι) ενώ συνήθως υπάρχουν και μερικοί
πιο λαμπροί δορυφόροι (λαμπρότητας 1 με 2) και πιο σπάνια δορυφόροι μεγίστης
λαμπρότητας (-1 με 0).
Βασικές έννοιες που
θα σας βοηθήσουν στην παρατήρηση των δορυφόρων
Οι τεχνητοί δορυφόροι φαίνεται να εκτελούν καμπύλες τροχιές
καθώς διασχίζουν τον ουρανό. Συνήθως, η πορεία τους από την στιγμή που
ανεβαίνουν τον ορίζοντα μέχρι που εξαφανίζονται διαρκεί συνήθως 3 με 10 λεπτά.
Σαν ανύψωση (elevation) ορίζουμε το μέγεθος σε μοίρες του ιδεατού τόξου από τον
ορίζοντα προς το ζενίθ του ουρανού στην άκρη του οποίου βρίσκεται ο δορυφόρος.
Με απλά λόγια ένας δορυφόρος που βρίσκεται στο ορίζοντα έχει ανύψωση 0 μοιρών,
αν βρίσκεται στο 1/3 της απόστασης μέχρι το ζενίθ έχει ανύψωση 30 μοιρών και αν
βρίσκεται στο ζενίθ έχει ανύψωση 90 μοιρών. Έτσι, η ανύψωση μας δείχνει πόσο
ψηλά στον ουρανό βρίσκεται ο δορυφόρος. Θεωρούμε, περίπου, ότι ένας δορυφόρος
πρέπει να έρθει σε ανύψωση τουλάχιστον 10 μοιρών για να γίνει ορατός. Το
αζιμούθιο (azimuth) εκφράζει την κατεύθυνση προς τον οποία είναι ορατός ο
δορυφόρος π.χ. Α (ανατολικά), Β (βόρεια), ΝΔ (νοτιοδυτικά), ΑΝΑ (ανατολικά -
νοτιοανατολικά). Η Μέγιστη Ανύψωση (maximum elevation) είναι η μεγαλύτερη τιμή
της ανύψωσης της τροχιάς του δορυφόρου και είναι συνήθως και η στιγμή της
μέγιστης λαμπρότητάς του.
Πώς να εντοπίσετε
τους τεχνητούς δορυφόρους
Οι σημερινοί παρατηρητές των τεχνητών δορυφόρων έχουνε στην
υπηρεσία τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές
και το Internet που είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στον εντοπισμό των δορυφόρων. Ο πιο
εύκολος και αποτελεσματικός τρόπος να δείτε ποιοι δορυφόροι είναι ορατοί στην
περιοχή σας και πότε είναι να επισκεφθείτε τις ειδικές σελίδες στο διαδίκτυο.
Εκεί μπορείτε να βρείτε χάρτες του ουρανού που δείχνουν την τροχιά του
δορυφόρου, την ακριβή ώρα που περνάει, σε ποια κατεύθυνση του ορίζοντα είναι
ορατός και σε ποιο ύψος.
Για αποτελεσματική παρατήρηση χρειάζεστε τα εξής:
•Ένα ρολόι με ακριβή ώρα (με ακρίβεια 10 δευτερολέπτων ή
καλύτερη)
•Γνώση των σημείων του ορίζοντα (πού πέφτει ο βορράς, η
ανατολή κτλ)
•Προαιρετικά γνώση κάποιων βασικών αστερισμών (δεν είναι
απαραίτητο αλλά διευκολύνει ειδικά για αμυδρούς δορυφόρους)
Φωτογραφίζοντας έναν
δορυφόρο
Είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο αλλά έχει γίνει. Δεξιά βλέπετε μια φωτογραφία του διαστημικού σταθμού Mir στον οποίο έχει προσδεθεί το
διαστημικό λεωφορείο Ατλαντίς. Η φωτογραφία πάρθηκε το 1995 στην Βοστώνη και
είναι εξαιρετικής σπανιότητας. Για να τραβηχτεί χρησιμοποιήθηκε έναν 12ιντσο
τηλεσκόπιο σε συνδυασμό με ειδικό λογισμικό που παρακολουθούσε τον δορυφόρο.
Πηγές:
-Ηλεκτρονικές διατάξεις δορυφορικών συστημάτων και δορυφορικές επικοινωνίες. Μενεγάκης -Άγγελος - Επιμενίδης, Σεπτέμβριος 2012
-astrovox.gr
-noaa
-www.ospo.noaa.gov/Operations
-wikipedia