Έρευνα Νίκος Αποστολόπουλος (Ερ.Ε.Ν.Ζω)
Ο Γιούρι Αλεξέγιεβιτς Γκαγκάριν ήταν ο Σοβιετικός
κοσμοναύτης που στις 12 Απριλίου του 1961, έγινε ο πρώτος άνθρωπος που ταξίδεψε
στο διάστημα και μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη. Όπως λέγεται, ο Γκαγκάριν μετά
από την πτήση του, σε ένα επίσημο γεύμα,
σήκωσε το ποτήρι και είπε: « Μέχρι τώρα
δεν μπορώ να καταλάβω ποιος είμαι - ο πρώτος άνθρωπος ή ο τελευταίος σκύλος;». Με
αυτό τον τρόπο ο πρώτος κοσμοναύτης ευχαρίστησε τους τετράποδους προκατόχους
του, που του άνοιξαν το δρόμο προς το διάστημα.
Οι πρωτοπόροι του
διαστήματος.
Πριν ο Γκαγκάριν περάσει τα όρια της γης το 1961, τα σκυλιά
και τα πρωτεύοντα θηλαστικά, υπήρξαν πρωτοπόροι στον αγώνα του διαστήματος, και
χάρη σε αυτά η επιστήμη προχώρησε και έφτασε εδώ που είναι σήμερα. Η
ανθρωπότητα «πειραματίστηκε» πάνω σε αυτά για να ερευνήσει τα βιολογικά
αποτελέσματα ενός διαστημικού ταξιδιού.
Αν και η πιο γνωστή σκυλίτσα, η θρυλική Λάικα, θα μπει σε τροχιά γύρω από
τη Γη επιβαίνοντας στον τεχνητό δορυφόρο Σπούτνικ 2 τον Νοέμβριο του 1957, στην
πραγματικότητα οι «πειραματισμοί» ξεκίνησαν 11 χρόνια νωρίτερα, όταν τον Ιούλιο
του 1946 εκτοξεύτηκαν από τις Η.Π.Α. με
ένα γερμανικό πύραυλο V2 οι πιο μικροσκοπικοί αστροναύτες. Κοινές μύγες, με
λίγους σπόρους καλαμποκιού, έφτασαν τα 109 χιλιόμετρα, δηλαδή εννιά χιλιόμετρα
έξω από τα επίσημα «σύνορα» της γης ως πειραματόζωα, για να εξετάσουν την
έκθεση σε ακτινοβολίες σε πολύ μεγάλα υψόμετρα. Οι μύγες επέστρεψαν σώες και
αβλαβείς. Δύο χρόνια αργότερα, το 1948, ο πρώτος πίθηκος με το όνομα
«Αλβέρτος», θα ταξιδέψει 32 χιλιόμετρα με έναν επίσης πύραυλο V2, αλλά θα
πεθάνει από ασφυξία κατά τη διάρκεια της πτήσης. Θα ακολουθήσει όμως τον Ιούνιο
του 1949 ο «Αλβέρτος II», που θα γίνει ο πρώτος πίθηκος στο διάστημα φτάνοντας
τα 134 χιλιόμετρα, όμως απεβίωσε όταν δεν λειτούργησε το αλεξίπτωτο κατά την
επιστροφή. Την ίδια χρονιά, στις 16 Σεπτεμβρίου, ο «Αλβέρτος III», θα πεθάνει
στα 10 χιλιόμετρα ύψος όταν θα εκραγεί ο πύραυλος V2. Συνολικά στα διαστημικά
προγράμματα ταξίδεψαν τριάντα δύο πίθηκοι με έναν σε κάθε αποστολή. Τον
Αύγουστο του 1950 μαζί με τον «Αλβέρτο V» θα ταξιδέψει και το πρώτο ποντίκι. Σε
όλη την δεκαετία του 1950 θα ταξιδέψουν αρκετά ακόμα ποντίκια, αλλά μόνο το
πρώτο του 1950 θα είναι αυτό που θα γυρίσει στη γη ζωντανό.
Στις 3 Νοεμβρίου 1957, ο πρώτος ζωντανός οργανισμός μπήκε σε
τροχιά γύρω από τη Γη, επιβαίνοντας στον τεχνητό δορυφόρο Σπούτνικ 2. Αυτός ο
οργανισμός ήταν η «Λάικα», μία σκυλίτσα που χρησιμοποιήθηκε στο Σοβιετικό
Διαστημικό Πρόγραμμα. Πριν γίνει πειραματόζωο ήταν αδέσποτο στην Μόσχα. Η
επιλογή ενός αδέσποτου ήταν σκόπιμη, ώστε να έχει συνηθίσει στο κρύο και την
πείνα και να μπορεί να ανταπεξέλθει ευκολότερα σε τυχόν δυσμενείς καταστάσεις
κατά την πτήση. Ήταν ημίαιμη, πιθανώς τριών ετών.
Το Σπούτνικ 2 είχε σχεδιαστεί και κατασκευαστεί στα γρήγορα,
σε μόλις 1 μήνα, καθώς ο Νικίτα Χρουστσόφ είχε δώσει ρητή εντολή να προλάβει να
εκτοξευτεί ο δορυφόρος στην επέτειο της Ρωσικής Επανάστασης. Ως αποτέλεσμα,
αντίθετα με τους μεταγενέστερους σοβιετικούς δορυφόρους, δεν είχε προλάβει να
σχεδιαστεί και για ασφαλή επανείσοδο στην ατμόσφαιρα και έτσι η Λάικα ήταν
καταδικασμένη απ' τη στιγμή που άρχισε το ταξίδι της. Το σχέδιο ήταν να μείνει
ζωντανή επί 10 μέρες σε τροχιά, τρεφόμενη με ένα τζελ που περιείχε θρεπτικά
συστατικά, και ύστερα να της γίνει ευθανασία, με δηλητήριο που είχε τοποθετηθεί
στο τζελ που θα κατανάλωνε την δέκατη ημέρα. Οι αισθητήρες που ήταν
τοποθετημένοι πάνω της έδειξαν ότι επιβίωσε απ' την εκτόξευση, οι παλμοί της
όμως έφτασαν τους τριπλάσιους από το κανονικό λόγω του φόβου και επανήλθαν μετά
από πολλή ώρα. Επειδή ακριβώς το Σπούτνικ 2 είχε κατασκευαστεί πολύ γρήγορα και
πρόχειρα, λίγο μετά την επιτυχή τοποθέτηση σε τροχιά γύρω από τη Γη
παρουσιάστηκε μία βλάβη στο σύστημα θερμομόνωσης και εξαερισμού, με αποτέλεσμα
η θερμοκρασία στον χώρο που βρισκόταν η Λάικα να φτάσει ή ίσως και ξεπεράσει
τους 40 βαθμούς Κελσίου. Καθώς ο οργανισμός των σκύλων δεν μπορεί να αντέξει
τέτοια υπερθέρμανση, λόγω έλλειψης ιδρωτοποιών αδένων, η Λάικα πέθανε από έναν
συνδυασμό θερμοπληξίας, καταπόνησης και ακραίου στρες, σε 5 έως 7 ώρες μετά την
εκτόξευση, αφού είχε συμπληρώσει 4 τροχιές γύρω από τη Γη. Η πληροφορία του
θανάτου της Λάικα κατά την διάρκεια της πτήσης, θα γίνει γνωστή το 2002.
Εκτός από τον πρώτο ζωντανό οργανισμό σε τροχιά, έγινε έτσι
και το πρώτο θύμα της εξερεύνησης του διαστήματος. Η πτήση της όμως απέδειξε
ότι οι ζωντανοί οργανισμοί μπορούσαν να επιβιώσουν από μια εκτόξευση και από
τις συνθήκες που επικρατούν σε τροχιά και έδωσε τα πρώτα στοιχεία για το πως
συμπεριφέρονται τα έμβια όντα στο διάστημα. Παρόλα αυτά, ο τότε εκπαιδευτής
της, Όλεγκ Γκαζένκο, το 1998 δήλωσε ότι «Όσο ο καιρός περνάει, μετανιώνω όλο
και πιο πολύ γι' αυτό. Αυτά που μάθαμε από αυτή την αποστολή δεν ήταν τόσα ώστε
να δικαιολογούν το θάνατο του σκυλιού». Το σύντομο ταξίδι της Λάικα, την έκανε
ένα από τα πιο διάσημα σκυλιά του κόσμου. Απεικονίστηκε σε γραμματόσημα σε πολλές
χώρες, και μάρκες από τσιγάρα και σοκολάτες είχαν το όνομά της. Τις τελευταίες
δεκαετίες, έχει γίνει και όνομα συγκροτημάτων και τραγουδιών. Τον Νοέμβριο του
1997, σαράντα χρόνια μετά την πτήση της Λάικα, ένα μνημείο πεσόντων αστροναυτών
ανεγέρθηκε στην Αστρόπολη, το κέντρο εκπαίδευσης των Σοβιετικών αστροναυτών
κοντά στην Μόσχα. Σε μία γωνιά του μνημείου υπάρχει και η εικόνα της Λάικα.
Άγαλμα της Laika που τοποθετήθηκε στην Μόσχα το 2008
Σειρά θα πάρουν οι σκυλίτσες Μπέλκα και Στρέλκα που πέταξαν
στο διάστημα στις 19 Αυγούστου του 1960, ένα χρόνο πριν τον Γκαγκάριν, και θα
γυρίσουν με επιτυχία από το διάστημα στη γη. Η πτήση τους διήρκησε πάνω από 25
ώρες. Σ’ αυτή την περίοδο το διαστημόπλοιο έκανε 17 πλήρεις περιστροφές γύρω
από τη Γη. Οι σκυλίτσες άντεξαν θαυμάσια στις συνθήκες υπερφόρτωσης, μακρόχρονης
αβαρύτητας, τη μετάβαση από την υπερφόρτωση στην αβαρύτητα και αντίστροφα.
Καρτ ποστάλ του 1960 με τις δυο σκυλίτσες
Το διαστημικό σκάφος Σπούτνικ 5 με το οποίο πέταξαν στο
Διάστημα, ήταν ουσιαστικά το πρωτότυπο του διαστημοπλοίου
"Βοστόκ", με το οποίο το 1961 πραγματοποίησε την πτήση του ο Γιούρι Γκαγκάριν. Εκτός από τις
σκυλίτσες στο σκάφος βρίσκονταν επίσης ποντίκια, εργαστηριακοί αρουραίοι, έντομα και φυτά. Σε
όλους τους είχαν εξασφαλιστεί κανονικές συνθήκες θερμοκρασίας, πίεσης,
υγρασίας, που βρίσκονταν, μάλιστα, υπό μόνιμο έλεγχο. Η κατάσταση και η
συμπεριφορά των σκυλιών - για πρώτη φορά στην ιστορία της κοσμοναυτικής,
βρίσκονταν υπό μόνιμο έλεγχο με τη βοήθεια ειδικού τηλεοπτικού συστήματος. Μετά
το στρες που είχε προκληθεί από την εκτόξευση, οι σκυλίτσες συμπεριφέρονταν
ήρεμα και με όρεξη έτρωγαν τα προετοιμασμένα ειδικά για την πτήση τους φαγητά.
Η επιστροφή τους στη γή πέρασε με επιτυχία.
Το εξώφυλλο του δημοφιλές παιδικού βιβλίου «Οι περιπέτειες
των Belka και Strelka» (1961)
Η Μπέλκα και η
Στρέλκα ύστερα από το ταξίδι 700.000
χιλιομέτρων φαινόταν ακόμη καλύτερα από ό, τι
ύστερα από μερικές προπονήσεις
κατά την προετοιμασία τους για πτήση. Η συμπεριφορά της Μπέλκα στο
διάστημα κάποια στιγμή προκάλεσε
ανησυχίες στους επιστήμονες. Σε σύγκριση
με την Στρέλκα, η Μπέλκα ύστερα από την τέταρτη περιστροφή έγινε εξαιρετικά
ανήσυχη, χτυπιόταν και προσπαθούσε να απαλλαχθεί από τα στερεώματα. Οι
επιστήμονες μετά την ανάλυση των δεικτών των συσκευών αποφάσισαν να περιορίσουν
την πτήση του ανθρώπου στο διάστημα σε
μάξιμουμ λιγότερες περιστροφές γύρω από τη Γή. ΄Ετσι ακριβώς η σκυλίτσα Μπέλκα προκαθόρισε ότι ο
Γιούρι Γκαγκάριν θα κάνει μόνο μία περιστροφή γύρω από τη Γη. Η Μπέλκα και
η Στρέλκα έζησαν μέχρι τα βαθιά τους γεράματα καθώς η
πτήση στο διάστημα δεν άσκησε καμιά ζημιά στην υγεία τους.